Berit Brænd har levert oss ei ny tekst som vi med stor glede publiserer. Ingen andre tekster gir så mye positiv respons attende til sollia.net enn det ho Berit skriver.
Så ta et brekk i julestria og hygg deg med denne teklsta; - kanskje høgtlesing ?

Sju slag; eit slag mot menneskja?  

Jula, denne forlokkande høgtida som slær an strengjar hjå oss alle, no er ho like rundt hjørnet! Alle har vi vel julebilete i oss, av gåver, englar, grantre, stivpynta heimar og funklande ljos. Og mat, ikkje minst mat. Bungande frukostbord med lefse og sylte, havrekjeks og heimeysta geitost, duftande, dampande julaftansmiddag, anten den er koka på sau, gris eller torsk, med øl og akevitt, julebrus eller raudvin, og dei veltande fulle kakeborda – ja, kakeborda, kva med dei? Sju slag, var det ikkje så? 

No har eg levd ei stund, og i gamle dagar, då verda var hard og nådelaus, då vêret var skikkeleg og kaldt, og ungane ikkje såg snurten av så mykje som eit sjokoladepapir så lang veka var, og snautt nok i helga, var jula i fyrste rekkje ei tid der ein kunne moka innpå nesten utenkjelege mengder sukkerbaserte matvarer, i klårtekst det som no – som tida er, unyansert – blir kalla ”godteri”. Marsipan, sjokolade, dadlar, fiken og julekaker, i prioritert rekkjefølgje. Vart det tid til overs, åt vi nøtter. 

Så trur de, at når eg seier ”julekaker”, meiner eg ein ubestemmeleg og vidfamnande kategori av alle slags kaker, frå det som retteleg skulle heite terter – slik som det gjer på andre kulturspråk; svensk, tysk eller engelsk , namnleg tårtor, Torten eller tarts, sjølv om den siste der òg har ei sidetyding ein skal vere varsam med (Ikkje tru at du kan kalla den vesle fruktkaka av ein engelsk kjærast du har skaffa deg  ”my little tart”), til kaker, Kuchen, cookies, altså småkaker.  

Men meiner eg verkeleg det? Langt i frå. Julekaker er eit utvatna omgrep, misbrukt og vanvyrdt i generasjon etter generasjon. I min, til dømes, då eg var barn og tantene var strenge og hadde brune, heimestrikka strømper og onklane hadde sigarettpakka i same lomme som dei lause sukkertøya du måtte takka blidt for og suga på ei stund til tobakksmaken tapte seg og dropssmaken slo i gjennom, var ”julekaker” alt frå nabokonas delfiakake med kjeks og geletoppar – ho var frå Åsgårdsstrand og var sivilisert – til gammeltantenes bleike, mandelarme serinakaker. 

Serinakaker. Sjølve dyret i openberringa, dette utyske på kakefatet, den berre og bleike vanskapnaden av eit bakverk. Blodfattig og arm ligg ho der, serinakaka, og gjev seg ut for å vera av skikkeleg folk. Mjøl og vatn, og eit par klyper sukker, noko latterleg  mandeloppsop frå skjerfjøla slurvete strødd over, kan hende eit gram bakepulver, nei, vent, det er sikkert hjortetakk, hevemidlet som går i arv  - same boksen som bestemor di hadde, der han står, inst i skåpet ved sida av den vesle flaska med gulna etikett, mandeldråpar, står det visst - kva veit eg, eg har aldri sett oppskrifta, og ikkje vil eg heller. Kven i det inste, djupe kakefatet var Serina? Ei halvgamal, skranten og bleik tenestejente som kom i ulukka? Og heva seg? (Det var nok eit anna hevemiddel enn hjortetakk, i så fall). 

Og berlinarkransar! Nei, det blir for mange sørgjelege, beiske barndomsminne av å tenkja på berlinarkransar. Goro? Jau, goro er no goro. Pene er dei iallfall, om dei smakar kopipapir. Goro, sjølve namnet, altså, skal koma av ”god råd”, for ein skal liksom ha god råd for å sette i gang med denne flatbaksten; fløyte skal det vera, og godt smør og ein skvett konjakk til overmål. Herre min skapar, har ein god råd, så kunne ein då investera i ingrediensar som set smak, krydder, til dømes, eller ein neve sukker eller ein slant sirup. Goro kan til nød passera som ornament på fatet. Ein treng berre eit par flak, dei varar til midten av mars. 

Eg skal ikkje nemne fleire, sjølv om eg kunne, men det krislar kaldt nedetter ryggraden berre av namna: Tyske skiver, bordstabel og kanelpinnar, det høyrast ut som ei utstilling av torturinstrument frå andre verdskrig, og sjølvaste dronninga på fatet, meiningsløysa herself, essensen av det smaklause, fattigmann. Inga kake passar vel namnet sitt så godt; fattig på smak, fattig på farge, fattig på meining, og jamvel forma er – om ikkje fattig, så i alle fall vond å fatte, forvridd og utmatta som ho ligg der og dryp smult. Nei, eg seier ikkje meir. 

Slikt måtte vi ete som barn, og vera glade attpå. Gjekk vi julebukk utpå nyåret, kunne vi risikera å få eit støvete kakefat tredd oppunder julemaska med ordre om å forsyna oss. ”Ta to, nei, ta ei til!” Dei vaksne, for dei vaksne var òg med og gjekk julebukk og nyårsgeit i gamle dagar, dei vaksne, dei fekk sjokolade med konjakk i, og ein dram attpå, og kunne bli svært så lystige på sluten av ruta, mens vi ungane vagga vidare i sjal og pelslue og gamlestakken hennar mor så kakesmulane låg som ei omvendt Hans-og Grete-forteljing etter oss. Følg spora, og du får sjå eit skuffa barn med nakken bøygd så langt julemaska tillét, og med skreppa full av tannlause sandkaker. Hadde endå grisen vore i live, kunna han fått dei, men det var han sjølvsagt ikkje, han måtte forlate oss alt i november, skulle han vinnast å bli til alt det han vart til.

 I same augneblinken, og medan eg no har ordet og kan gjera mitt til å forbetre julefeiringa og kakefata i dei tusen heimane, kan eg avsanna ryktet om at smultringar ”kan gå an” som nokre hevdar. Det kan dei diverre ikkje, sjølv om meininga er god og ingrediensane slett ikkje er av dei verste. Det som hender med smultringar, er at dei blir turre, smaks- og meiningslause skuffande fort etter ferdigstilling. Denne metamorfosen trer inn om lag eit halvminutt etter at dei forlèt smultgryta. Heilt ferske smultringar ”kan gå an”, men ettersom dei færraste smultringar fell innanfor den kategorien, smuldrar påstanden i møtet med røynda som ei krumkake laus i veska. Atter andre påstår at ein kan snappe dei medan dei enno er varme, leggja dei i ein pose, vidare ned i frysaren, for så å taka dei opp att og verme dei før konsum. Jau då, det er mykje ein kan gjera.  Sykla baklengs til Nordpolen, til dømes.

 Nei, gje meg eit kakefat, og det kan godt vera nøkternt og avgrensa i utstrekning, berre innhaldet er kvalitetssikra, gje meg eit kakefat med saftig engelsk julekake, der rosiner og anna frukt har lege og svella seg trinne og trivelige i sprit advent gjennom, der ein ikkje har spara på korkje kanel eller nellik, og der smør og brunt sukker utgjer hovudingrediensane saman med kanskje ei skei eller to med mjøl, berre for å hindra frukta å siga til botns. Lat det same fatet bera nokre glinsande skivar delfiakake, der skivene syner fram gjennomskorne  marsipanbitar, valnøtter og geletoppar – kjeks er for asketar. Ledig plass på fatet kan ein fylla ut med heimelaga konfekt, marsipankuler og til naud peparkaker. Dei har same funksjon som goro, dei er blott og bert til utsmykking og ikkje meint til menneskeføde. Kaker som lyt tolkast et eg ikkje. 

Hadde eg no berre nådd igjennom steikjeosen og smultdampen i dei tusen kjøken, og hadde eg sett spor etter meg framfor komfyrane slik at det hadde ført til endring, til opplysing, til glede for menneskja! Hadde dette audmjuke innlegget kunne fremja dei feite, søte, gode og meiningsberande kakene, dei som det rett og slett er noko vits i å ete, som lyfter hugen, gleder ganen og lyser opp tilvêret. Da kunne vi la mørkret senka seg over dei turre og bleike, og vende om på Bibelens forteljing om dei sju magre åra etter dei sju feite; dei sju magre slaga kunne raderast ut og etterfølgjast av, om ikkje sju, så i allfall eit par-tre feite. Det hadde vore noko. God jul.