Det vakraste ordet på norsk

 

VG hadde ein gong ei kåring av det vakraste ordet på norsk. Det som vann, var kjærleik. Ikkje kjærlighet, altså, men kjærleik. Den kjære leiken; høyrast fint ut, ikkje sant? Nå kan ein kan hende setta spørjeteikn ved denne ti-på-topp-lista, sidan bamse kom på åttandeplass, to plassar føre mann, men det var i alle fall spesielt at det var eit nynorskord som vann. Men lat no nynorsken vera, så skal eg koma attende til den ved eit seinare høve. Eg vil akkurat no heller reklamera litt for kjærleiken.

 

Mange meiner noko om han. Men så er det slik, i alle fall lærer eg elevane mine det, at om du skal seie noko fornuftig om noko, så må du gjera heilt klårt for folk kva du snakkar om. Nokre gonger lyt du definera omgrep, så ikkje ein held stålfast på at gulrøter er djevelens verk, og ein annan at eple er både sunt og godt, og så ryk dei i hop fordi dei trur dei er eitrande uvener, og så skal du sjå dei er heilt samde, berre dei blir klår over kva dei diskuterar. Kva er så kjærleik?

 

Johan Herman Wessel var ikkje stø i emnet:

 

            At Kærlighed er ikke Had

            Og Smørrebrød er ikke Mad,

            Det er for Tiden hvad jeg ved

            Om Smørrebrød og Kærlighed

 

skreiv han. Kan hende definisjonen har noko for seg. Kjærleik er ikkje hat. Men samstundes er det slik at det er få menneske ein kan omfatta med så svart, kaldt og isnande hat som dei ein ein gong har elska. Ein gidd liksom ikkje hata nokon ein ikkje har brydd seg særleg om. Men ein gamal elskar som sveik? Jau, kom, skal du få sjå på hat som har vaska seg. Så kanskje er det eit skjørt band mellom kjærleik og hat likevel. At gode smørbrød med rause dungar egg og røykjelaks, eller roastbiff som ligg og klamrar seg til ein sylteagurk for ikkje å gå under i majonesen, at slike seriøse og fagleg forsvarlege smørbrød er mat, det skjønar alle. Så, Wessel, eg seier meg lei for det, men det kan hende du har vorte for gamal.

 

Andre seier at kjærleik er det som blir att når forelskinga er gått over. Viss ein er heldig, altså. Det at forelskinga går over, er i alle fall sikkert. Jau då, rett som det er finn ein intervju i avisa med slike jarn- eller kadmium-bryllaup-ektepar som tindrar mot fotografen og seier at dei er like forelska no som då dei gifta seg. Eller kona seier det, og mannen nikkar, dauv som han er. Det er like sant som at tida heilar alle sår, eller at like born leikar best. Eller at i mørkret er alle kattar grå. Eg har ein grå katt, og i mørkret er han grå, sjølvsagt, men den brune hesten min er like brun om natta som om dagen, for ikkje å snakke om fargen på dei kvite sauane mine, same kva tid på døgnet det er.

 

Så langt er eg samd med meg sjølv. Forelskinga går over, ikkje tru på dei gamle. Men vi held i hop likevel, fleire av oss. Og det skal vera kjærleiken som gjer det? Det som blir att, liksom? Tja, kven veit. Kva er det som går over da? Kva er det som blir borte? Alle veit at forelsking gjer at ein ikkje er heilt tilrekneleg. Ein gler seg over saker ein elles ville gråta over, brukar tida på heilt uvesentlege føremål og interesserar seg for område i livet som ein tidlegare knapt nok ante om. Eg, for min del, til dømes, fekk ei heilt ubegripeleg interesse for jakt slik i tjue-års-alderen og sleit meg til fjells i ausande regnvêr med ein sekk på tyngd med Gullfaks A, for å vakna morgonen etter hutrande i eit telt, oppdaga at det hadde slege om til frost og streva i ein halvtimes tid for å få på meg stivspekte sko og klakne kontaktlinser. Og sjølv om det òg på det tidspunktet drog etter med meg at dette var eit noko for stort offer, og dessutan meiningslaust, gjorde eg det, friviljug og utan press. Når ein snakkar om at noko blir borte, så er denne jaktinteressa definitivt borte for min del, og saknaden er til å bere.

 

Det som er verre, er kan hende at slike ting som ein synest er spesielle, søte og artige ved den ein er forelska i, lett blir spesielle, irriterande og driv ein frå vitet når kvardagen kjem. Om du er ei av dei damene som gjer eit nummer ut av at du er håplaust upraktisk og ikkje kan skifte sikringar, sjølv om dei fleste no har automatsikringar som lèt seg ordna med den same rørsla som når du slær på lyset, og den utvalde riddaren din held det for rørande og søtt no, så berre vent. Freistar du det knepet om ti år, når ingen har handla brød, alle er svoltne, ingenting på kjøkenet verkar og ungane har teikna med sprittusj på Dylan-LP-ane til far, da er ikkje søt det ordet som kjem først på tunga til riddaren.

 

Eller at det er så utruleg artig og litt tøft at han lèt seg riva med av sporten på TV og huiar og skrik, eller at han er så søt og rotete og snautt kan finna si eiga underbukse om morgonen etter at de har…ja, du veit. Om ti år, eller kanskje berre fem, i enkelte tilfelle kan det vera nok med ein par-tre veker, da treng ikkje ungane ha teikna på noko som helst før du kokar over og kylar underbuksa hans i frysaren. Og skiftar kanal.

Dette kan vera greitt å hugse på for begge parter, både at dei ”artige” trekka dine blir mindre morosame med tida, og at det du kan tenkja deg å strøypa partneren din for no, kan hende var blant anna det som fekk deg til å falle hovudlaust i fyrste omgang. Slik er det med oss menneske, at det er heilt uforståeleg kva som gjer at vi fell. Nokre seier det handlar om kjemi i hjernen, synapsar og hormon og enzym, kva veit eg.

 Eg veit berre, at fyrste gongen eg såg min hjartans utvalde, så tenkte eg noko slikt, som: ”Hm. Han kunne ha vore passe for meg.” Akkurat så intelligente og djupe var tankane som fòr gjennom hovudet mitt. Mogeleg det var nokre enzym med i biletet, òg, men i alle fall stirde eg på han til han kom og baud meg opp til dans, og det var det. No har vi budd i lag trettito år, og kjem nok til å dela tak ei stund til. Men kva hadde hendt om eg hadde fått auge på nokon andre, eller om han ikkje hadde gjeve etter for stiringa mi, det kan jo hende? Faktisk var det berre så vidt eg kom meg på den festen, og ikkje har eg vore på den staden korkje før eller sidan. Kva om eg ikkje hadde reist? Hadde eg då vore einsleg i dag? Truleg ikkje. Hadde eg hatt det like bra som no? Tja, det kan vel hende. Det blir uhandterlege tankar av slikt, det blir som å tenkja på verdsrommet, vi fattar lite same kva, og det einaste fornuftige er å slutte å tenkje på det.

 

Det kokar ned til at vi lyt freista leva med den vi har, og oversjå rot og eit overtal tommeltottar. At vi ein gong i mellom tenkjer attende på den fyrste tida, då verda blenkja og skyene dreiv sorglaust forbi, og vi tykte det var morosamt at han freste opp gardsvegen og bremsa så grusen slo i husveggen, og den gamle bilen var berre sjarmerande i all si rust og oljelekkasje. Om han framleis køyrar litt uvørdent, så lèt vi att auga for det, og bilen er i alle fall nyare, om gubben har gråna og lek litt. Så vonar vi at han òg kan døyva at det halvgamle kvinnfolket enno ikkje har lært grunnleggjande ferdigheiter med skrujarn og drill, at alt sig, bortsett frå tannkjøtet, som stig, og at ho ikkje forstår at fjernkontrollen er mannens personlege eigedom. Ungane har i alle fall slutta å teikne, no sendar dei berre uforståelege meldingar, som oftast viser seg å vera opplysningar om at kontoen deira er tom, kunne vi fylla på?

 

Det å godtaka alt dette, og på gode dagar til og med lika det, det er kjærleik. Trur eg. Kjærleik er kanskje ikkje ein tilstand, men ein vilje, eit ynskje om å lukkast, og vilje til å gjera ein innsats for det. For, hjelpe meg, utan innsats ligg kjærleiken dårleg an. Då druknar han fort i irritasjon og ein førestilling om at det ville vera så mykje lettare og betre med ein annan, og det ville det sikkert, ei stund, for då kunne vi flyta gratis på den elva som heiter forelsking. Men så turkar ho altså inn, og så er vi stranda att, om vi ikkje sørgjer for noko grunnvatn sjølve.

 

Har eg kome nærare svaret på kva kjærleik er, anna enn hardt arbeid? Nei. Treng eg det? Truleg ikkje. Det er nok å ha ei aning, og arbeida ut frå det, vone det beste og nyte stunda og kvarandre når ein kan. Vera snille med kvarandre, tolka det ein kan i beste meining og lata att auga når ein må. Blir det for ille, får ein seia i frå, og var det no slik at ein tok feil, så får ein be om forlating. Gjer eg alt dette? Svært sjeldan. Går det bra likevel? Stort sett. Det er det som er kjærleik.