Berit har levert ny tekst til oss 
- til glede og refleksjon

Julegjesten min

Eg laga ein gong ei oppgåve til elevane mine som heitte «Julegjesten min». Dei skulle tenkje seg at dei kunne invitere kven som helst til jul, og så skrive om det; kvifor dei valde akkurat han eller henne, kva dei skulle gjere og korleis det gjekk. Dei kunne velje fritt, innanlands eller utanlands, kjende eller ukjende, nålevande eller historiske personar.  

Det vart litt ymse. Nokre inviterte far eller søsken som budde langt unna, nokre inviterte besteforeldre som hadde gått bort, og ein inviterte Bruce Springsteen. Av og til når eg finn på slike oppgåver som eg plagar elevane med, gjer eg bot ved å svare på oppgåva sjølv. Så eg sette meg framføre tastaturet og tenkte: Kven ville eg ha invitert? Kven ville eg verkeleg gjerne hatt ved bordet mitt julaftan, i tillegg til dei som eg allereie veit kjem, den næraste familien, dei eg er aller mest glad i? Ein heimlaus? Ein syrisk familie frå ein flyktningleir i Libanon? Obama? Eg ser det kunne vore interessant og fint, men å sparka dei ut første dag jul ville vere omsynslaust. Andre praktiske problem ville kan hende òg dukke opp.

 Lettare då å satse på ein historisk person. Det måtte vere nokon eg ser opp til. Mandela? Han har sikkert nok med å installere seg i himmelen akkurat nå og gi verten nokre gode råd med omsyn til Midt-Austen. Gandhi? Ikkjevaldsprofeten frå India? Tja, det spørs korleis han ville stille seg til ribba og feittet, for ikkje å snakke om akevitten. No er det vel kua som er heilag i India, ikkje grisen, men eg kjenner på meg at det kanskje kunne vere like greitt med ein annan dag i året for Mr. Gandhi, om han skulle vitje fjellstroka i Østerdalen. Dessutan kom han til å fryse i sandalane sine.

 Mor Theresa? Den rumenske nonna som har vorte sjølve symbolet på oppofrande nestekjærleik, som kunne sjå von og liv i alle menneskefrø, same kor vonlaust det verka. Ville ho finne seg til rette ved matbordet i Nordre Brænd? Knapt. Det ville vere interessant for meg å prate med dei båe, både mor Theresa og Mahatma Gandhi, men kva ville dei synast? Det er noko med det, gjestane skal jo òg trivast. Kanskje eg kunne ta dei med meg på ein runde Amerikanar etter desserten, så kunne mor Theresa få ein likør medan Mahatmaen heldt seg til ein kopp krutsterk kaffi, så han ikkje gjekk surr i meldingane. Men nei; det er ein ide, men nokon god ide er det ikkje. Det måtte nok vere nokon som kunne kjenne seg heime, som kunne nyte godt av maten og forstå språket.

 For hundre år sidan reiste mange frå Noreg til Amerika, nett slik mange reiser frå andre land til Noreg i dag. På den tida var Noreg eit av dei fattige landa i Europa, og Amerika var landet der mogelegheitene var, der alle kunne lukkast, og som tok i mot dei fleste med opne armar. Nokre drog for seg sjølve, det var heile familiar som drog saman, og andre skulle reise til nokon som hadde reist før og slege seg ned. Nokre drog frå noko, og andre til noko. Nokre var kjeltringar som det brann under føtene på, andre ville berre freiste å snu lukka til noko betre. Nett som i dag.

 Frå bygda mi drog det òg nokre, både unge og vaksne. To av dei var berre barn. Det var ei jente på tretten og bror hennar, nokre år yngre. Dei drog åleine. Riktig nok hadde dei slektningar dit dei kom, og det var ei som skulle hjelpe dei i Kristiania, så dei kom seg på båten, men elles var dei overlatne til seg sjølve. Dei  hadde ein lapp i ei snor rundt halsen, der namn og adresse på slektningen deira var skriven , det var alt. Dei hadde knapt vore så langt som til grannebygda ein gong. Far deira følgde dei til toget på Atna. Mora og syskena måtte dei seie farvel til heime, og begge partar visste godt at dei aldri ville sjå kvarandre meir. Det var ikkje pengar til at fleire kunne dra; dette var deira store sjanse i livet, og heime vart det to mindre i matfatet. Faren vinka så lenge han såg toget, så snudde han og reiste heim.

 Det måtte vere hjerteskjerande for dei to. Ein liten gut som må seie farvel til foreldra sine, og ei tenåringsjente som ikkje berre måtte syte for seg sjølv i ei framand verd, men passe på bror sin òg. Henne ville eg gjerne hatt som julegjest. Ho ville kanskje synst det var moro å sjå att bygda si, for ho kom aldri heim att meir. Ho ville òg sett pris på julematen og overfloda vår. I hennar heim var det smått med både mat og klede, og det flaut nok ikkje med mjølk og honning i den nye verda, heller. Ho ville kjenne att skikkane våre, og nokre av julesongane er dei same som den gongen. Det er ikkje sikkert dei hadde juletre i stova hennar, for den skikken er ikkje stort over hundre år gamal, men jammen skulle ho fått vore med og gått rundt treet og sunge, så fekk vi sjå kor mykje ho hugsa av ”Deilig er jorden”.

 Utpå kvelden, ved kaffien, skulle eg ha spurd henne om korleis livet hennar vart. Eg ville ikkje spurd henne så mykje om det som var her heime, om korleis det var å seie farvel, for det er ikkje pent å få gjestar til å gråte. Men eg ville vite alt om det nye livet hennar, om Amerika, om tanta, om breva heim, om korleis det var å lære seg det nye språket, og om kva slags arbeid ho fekk. Gifta ho seg, fekk ho born, kva heitte dei? Korleis såg det ut i byane, og på landet? Trefte ho nokon gong indianarar? Alt dette ville eg spørje ho om, og så ville kan hende ho òg ha nokre spørsmål.

 Reiser folk til Amerika no, òg, ville ho kanskje spørje om. Nei, seier eg, sjå berre på kor godt vi har det. Kvifor skulle vi reise andre stader no? Og så ville ho kan hende sjå seg rundt, på all maten, dei nye kleda og alle tinga som står og heng og ligg alle stader, og så ville ho seie, nei, kvifor skulle de det? Men da kjem det kan hende nokon hit, da, spør ho. Ja da, seier eg, mange. Kjem det ungar åleine no, òg, spør ho. Ja, seier eg, det gjer det. No kallar vi dei ankerfesteborn, og så kjem familien deira nokre gonger etter. Slikt hende da og, ville ho kanskje seie. Ikkje alle hadde råd til å reise på ein gong.

 Men er de snille mot dei, ville ho kanskje vita. Ja da, ville eg seie. Dei får pengar og husrom og mat og skulegang. Ja, men er de snille mot dei, spør ho opp att. Smiler de til dei og er venlege? Ja, da, seier eg, dei fleste gjer det, men nokre av dei som kjem er jo litt rare, kan hende skrik og bråkar dei litt, og gjer ting på andre måtar, og så ser dei jo litt annleis ut, så det tek litt tid å venje seg til dei. Nett som i Amerika, seier ho, der var det folk av alle fargar, og eg hugsar godt fyrste gongen eg såg ein slik kolsvart ein, då visste eg ikkje kva eg skulle tru. Men vi vente oss til det. Og dei vente seg til oss. Vi norske heldt elles i hop og passa på skikkane og målet vårt. Det var tryggast. Gjekk det bra med deg, ville eg spørje. Ja da, seier ho. Det gjekk bra med meg.

 Og slik ville vi sitja, heile julenatta, trur eg, og kanskje ville vi ta oss ein liten akevitt, eller kanskje ikkje. Vi ville nok prate, og så ville vi nok vere litt stille, òg, og berre tenkje på da og nå. Om morgonen ville ho vere borte, og eg ville vere her. Men kanskje ville det henge att ein eim frå gamle dagar i stova. Og kanskje ville eg ha fått noko å tenkje på.

Berit Brænd